- Wat is botulisme? Risico's en veilige inmaken uitgelegd
- Wat is botulisme precies?
- Zo ontstaat botulisme bij het inmaken
- Botulisme en honing
- Veilig stap voor stap inmaken
- Veelgemaakte fouten bij het inmaken
- Waarom zelf inmaken zo de moeite waard is
- Botulisme voorkomen bij olie of kruidenmengels
- Hoe herken je botulisme?
- Veilig en met vertrouwen aan de slag
Wat is botulisme? Risico's en veilige inmaken uitgelegd
Als je graag je eigen groenten, fruit of kruiden conserveert, is de kans groot dat je ooit hebt gehoord van botulisme. Het klinkt ernstig (en dat is het ook) maar gelukkig is het risico klein als je weet waar je op moet letten. Botulisme is een voedselvergiftiging die kan ontstaan door een bacterie die zich ontwikkelt in afgesloten, zuurstofarme omstandigheden, zoals in potten die verkeerd zijn ingemaakt. In dit blog artikel lees je wat botulisme is, hoe het ontstaat en vooral: hoe je veilig kunt inmaken zonder zorgen.
Wat is botulisme precies?
Botulisme wordt veroorzaakt door de bacterie “Clostridium botulinum”. Deze bacterie maakt sporen aan (een soort overlevingscapsules) die in de natuur overal voorkomen, onder andere in de grond, op planten en soms in water. De sporen zelf zijn ongevaarlijk, maar als ze terechtkomen in een afgesloten, zuurstofarme omgeving met weinig zuur (zoals in olie of slecht ingemaakte groenten), kunnen ze uitgroeien tot bacteriën die een krachtig gif produceren: het botuline-toxine.
Dit gif tast het zenuwstelsel aan en kan verlammingsverschijnselen veroorzaken. Gelukkig komt botulisme in Nederland maar heel weinig voor, juist omdat we hygiënisch werken en steeds beter weten hoe we voedsel veilig kunnen bewaren.
Zo ontstaat botulisme bij het inmaken
Botulisme kan alleen ontstaan als drie omstandigheden samenkomen:
- Er is geen zuurstof aanwezig (zoals in een afgesloten pot of blik).
- De inhoud is niet zuur genoeg (pH hoger dan 4,6).
- De temperatuur is gunstig (tussen 3 en 50 graden).
Bij het inmaken van groenten of vlees kan het dus misgaan als de pot niet goed gesteriliseerd is, als de inhoud onvoldoende zuur is, of als er te weinig verhit wordt. Denk bijvoorbeeld aan sperziebonen die worden geweckt zonder zuur toevoeging. Dat is een klassiek voorbeeld waarbij voorzichtigheid geboden is.
Botulisme en honing
Een bijzonder aandachtspunt is honing. Honing kan, net als grond, van nature sporen van “Clostridium botulinum” bevatten. Voor volwassenen is dat geen probleem: onze darmen kunnen daar prima mee omgaan. Maar bij baby’s jonger dan één jaar is het spijsverteringsstelsel nog niet volledig ontwikkeld, waardoor de sporen kunnen uitgroeien en ziekte kunnen veroorzaken. Daarom wordt altijd aangeraden om geen honing te geven aan baby’s.
Voor de rest van het gezin is honing gewoon veilig te gebruiken, ook bij het inmaken. Wel is het goed te weten dat honing door zijn natuurlijke suikers de groei van bacteriën remt, maar besmetting niet volledig uitsluit als er verkeerd wordt gewerkt.
Veilig stap voor stap inmaken
Gelukkig kun je heel eenvoudig voorkomen dat botulisme een kans krijgt. Hieronder lees je hoe je veilig werkt, stap voor stap.
- Werk schoon
Begin met een schone werkplek. Was je handen, maak het aanrecht goed schoon en gebruik schone keukendoeken. Reinig potten en deksels grondig met heet water en zeep. Steriliseer ze daarna door ze 10 minuten in kokend water te leggen of in de oven te verhitten op 100 graden Celsius.
- Kies de juiste producten
Gebruik altijd verse, gave groenten en fruit. Snij eventuele rotte of beschadigde delen ruim weg. Hoe verser je oogst, hoe kleiner de kans dat bacteriën zich al hebben ontwikkeld.
- Voeg zuur toe
Zuur remt de groei van “Clostridium botulinum”. Dat is de reden dat je bij veel recepten azijn of citroensap toevoegt. Groenten als augurken, rode bieten of zilveruitjes worden vaak in zuur ingemaakt. Voor voedsel dat van nature weinig zuur bevat (zoals bonen, paprika of courgette) is dit extra belangrijk.
- Verhit grondig
Door verhitten vernietig je de meeste bacteriën, maar niet altijd de sporen. Die worden pas onschadelijk bij temperaturen boven de 115 °C, wat je alleen bereikt met een snelkookpan of speciale weckketel. Daarom is het verstandig om groenten die weinig zuur bevatten altijd te wecken in een snelkookpan, zeker als je ze lang wilt bewaren.
- Controleer je potten
Na het inmaken moeten de deksels vacuüm trekken. Dat herken je aan de bolle deksel die naar binnen trekt en een “klik” verliest. Let goed op bij het openen: als de inhoud bruist, vreemd ruikt of deksel bol staat, gooi het dan weg. Neem geen risico, want het gif is geurloos en smaakloos.
- Bewaar koel en donker
Zelf ingemaakte producten bewaar je het best op een koele, donkere plek. Een kelder of koele voorraadkast is ideaal. Na opening bewaar je de pot in de koelkast en gebruik je de inhoud binnen enkele dagen.
Veelgemaakte fouten bij het inmaken
Zelfs ervaren inmakers maken soms fouten. Een paar klassiekers:
– Potten vullen tot de rand (er moet altijd een paar centimeter ruimte blijven).
– Te weinig zuur gebruiken.
– Potten niet lang genoeg verhitten.
– Restjes hergebruiken zonder opnieuw te steriliseren
Wees niet ontmoedigd als het een keer misgaat; van elke poging leer je. En met een beetje routine wordt veilig inmaken al snel een tweede natuur.
Waarom zelf inmaken zo de moeite waard is
Zelf inmaken is niet alleen een manier om voedsel langer houdbaar te maken, het is ook een heerlijke manier om de oogst uit je kas of moestuin optimaal te benutten. Denk aan potten met ingemaakte tomatensaus, zoetzure courgette of appelcompote. Allemaal met je eigen handen gemaakt. Het geeft een voldaan gevoel als je in de winter een pot opent en de geur van de zomer ruikt.
Bovendien weet je precies wat erin zit: geen onnodige toevoegingen of conserveermiddelen, alleen pure ingrediënten. En dat sluit precies aan bij de wens van veel moestuiniers: gezond, duurzaam en bewust leven.
Oogst jij elk jaar zo veel dat je het niet meer kunt opmaken? Ga dan je groenten inmaken. Je kan echt bijna elke groente die je maar kan bedenken inmaken. Start eens simpel met bijvoorbeeld augurken inmaken of met jalapeño inmaken en zie of het wat voor jou is!
Botulisme voorkomen bij olie of kruidenmengels
Ook bij het inmaken in olie, bijvoorbeeld van knoflook of kruiden, is voorzichtigheid belangrijk. Olie sluit zuurstof buiten, waardoor de omstandigheden ideaal zijn voor “Clostridium botulinum” als er geen zuur aan toegevoegd is. Wil je bijvoorbeeld zelf knoflookolie maken, bewaar die dan altijd in de koelkast en gebruik binnen twee weken. Voor langere bewaring kun je de olie invriezen of zuur (citroensap of azijn) toevoegen.
Hoe herken je botulisme?
Als volwassene kun je (volgens het RIVM) op de volgende manier merken dat iets mis is:
Stap 1: De beginfase
In de beginfase van voedselgerelateerd of wondbotulisme kun je last krijgen van klachten zoals:
misselijkheid
overgeven
vermoeidheid
duizeligheid
buikpijn
droge mond
je zwak voelen
Stap 2: De neurologische fase
Na deze fase kunnen er duidelijkere, ernstiger klachten ontstaan, zoals:
dubbel zien of wazig zien
niet tegen licht kunnen (lichtgevoeligheid)
moeite met slikken
moeite met praten
slappe spieren in armen en benen
soms ademhalingsproblemen doordat de ademhalingsspieren verlamd raken. Dit is levensbedreigend als er geen behandeling komt.
Veilig en met vertrouwen aan de slag
Botulisme klinkt eng, maar met de juiste kennis hoef je je geen zorgen te maken. Werk schoon, gebruik voldoende zuur en verhit grondig. Dan kun je met een gerust hart inmaken. Of je nu augurken op azijn maakt, tomatensaus weckt of honing verwerkt in je recepten, met een beetje aandacht blijft alles veilig én heerlijk.
Belangrijkste punten:
– Botulisme is een zeldzame, maar ernstige vorm van voedselvergiftiging
– De bacterie groeit in zuurstofarme omstandigheden, bijvoorbeeld in weckpotten
– Goed reinigen, verhitten en verzuren voorkomt besmetting
– Honing kan sporen bevatten: daarom niet geven aan baby’s onder één jaar
– Met een paar eenvoudige voorzorgsmaatregelen kun je veilig inmaken en genieten van je eigen oogst
Kortom: wie weet wat botulisme is, weet ook hoe eenvoudig het te voorkomen is. En dan is inmaken niet alleen verantwoord, maar ook een van de leukste manieren om langer te genieten van je eigen oogst.
Dit artikel bevat affiliate links om deze content gratis aan jou te kunnen aanbieden. Mocht je op een van deze links klikken en iets bestellen, dan krijgen wij een commissie van de webshop. Dit kost jou niets extra’s maar het zorgt er wel voor dat wij gratis content voor jou kunnen blijven maken.
